توصیه‌ها و اقدمات لازم قبل، هنگام و بعد از زلزله

مجموعه: متفرقه

دو روز پیش، شهروندان بسیاری از استان‌های ایران، زلزله‌ای را احساس کردند که باعث تشویق و نگرانی آنها در دقایق اولیه شد. بعد از آن مردم کنجکاو شدند که بدانند کانون اصلی زلزله کجا بوده و از چه رو، زلزله در این محدوده وسیع احساس شده است.

براساس اعلام ژئوفیزیک زمین لرزه ۷٫۳ ریشتر بزرگی و در ساعت ۲۱:۴۸ دقیقه در ۲۱ آبان در عمق ۱۱ کیلومتری از سطح زمین در ازگله را لرزانده است، گفت: شدت این زلزله به حدی بوده که لرزه‌های آن در ایلام، کردستان، آذربایجان غربی، همدان، آذربایجان شرقی، اردبیل، گیلان، مازندران، قم، اصفهان و تهران نیز احساس شده اما در بسیاری از نقاط خسارتی نداشته است.

ایران از نظر بلایای طبیعی مانند سیل و زلزله جزو ۱۰ کشور اول دنیاست. علاوه بر این، تندبادها، گرمای شدید در مناطق جنوبی کشور، سیل و خشکسالی در مناطق وسیعی از کشور عامل مهم بروز حوادث غیرمترقبه است. هر چند بسیاری از حوادث غیرمترقبه مانند زلزله قابل پیشگیری نیستند اما می‌توان اقداماتی برای کنترل و کاهش آسیب‌های ناشی از آنها انجام داد.

مقاوم سازی ساختمان‌ها و بناها، ساخت و آماده سازی سوله های بحران و آموزش عمومی به مردم برای پناه گیری مناسب هنگام وقوع زلزله از جمله این اقدامات است که انجام آنها بر عهده مسئولان و هماهنگی بین واحدهای مربوطه می‌باشد اما اقداماتی هم وجود دارد که لازم است خودتان انجام دهید تا آمادگی بیشتری در برابر زلزله داشته باشید. کارشناسان ایمنی معتقدند برای کاهش آسیب در زمان هنگام وقوع زلزله بهتر است این اقدامات را انجام دهید.

مطالعهٔ زلزله های گذشتهٔ ایران و بروز فاجعه‌های انسانی و مسائل اجتماعی ناشی از آن گویای این حقیقت تلخ اسـت که تجارب هیچ یک از زلزله‌های دلخراش گذشته راه‌گشای برنامه‌ریزی منسجمی برای کاهش عوارض اجتماعی بعدی نبوده است و هـر بار به هنگام فاجعه‌ای مهیب، جامعه به هیاهویی همراه با اقدام های شتاب زده و کم حاصل دچار می‌شود که گویی نخستین بار است که دچار فاجعه می‌شود.

زندگی جمعی بشر همواره با دو گونه مسئلهٔ عام پیش‌بینی‌پذیر «طبیعی» و «انسانی» مواجه بوده است. در پیدایش مسائل طبیعی، برخلاف مسائل انسانی، دسـت بـشر چـندان در کار نیست و این حوادث هر از گاهی رخ می‌دهد و فـاجعه‌هایی دلخـراش می‌آفریند. این فاجعه‌ها، وضعیتی بحرانی ایجاد می‌کنند و در وضعیت بحرانی نیز روش‌های معمول، کارآیی ندارند: «فاجعهٔ دلخراش رخ داده؛ زمان عکس العمل کوتاه است، غافل گیری و آماده نبودن جامعه، موجب تصمیم گیری های نادرست مبتنی بر کم اطلاعی می‌شود.»

در بین مسائل و سوانح طبیعی، غافل گیری زلزله بیش‌تر است و در نبود قدرت پیش‌گیری و آمادگی جامعه به فاجعه‌ای انسانی مبدل مـی‌شود کـه هم بر آدمیان و هم بر زیستگاه او و جامعه‌اش اثرات تخریبی مستقیم، غیر مستقیم و ثانویه بر جای می‌گذارد. این شرایط، لزوم فعالیت‌های مددکاری فردی، گروهی و جامعه‌ای را در بحران اجتناب‌ناپذیر می‌کند.

در پیشگیری از حوادث، بهترین راه، جلوگیری از وقوع آن است اما دربارهٔ زلزله که نمی توان از آن جلوگیری کرد:

مناسب ترین شیوه در گام نـخست، پیشگیری از بروز بحران پس از فاجعه است.

گام دوم آمادگی کامل ستادهای کمک رسانی و هماهنگی امکانات و منابع از طریق برنامه ریزی دقیق و تجهیز نیروهای کارآمد، تمرین نیروها و گوش به زنگ بودن آن ها برای حوادث قابل پیش بینی فاقد پیشگیری اسـت.

گام سوم، رویارویی با فاجعه است که شرط لازم آن سرعت متناسب با مـوقعیت فـاجعه اسـت. در این مرحله، پیشگیری از گسترش ضایعات و محدود ساختن وضعیت بحرانی دارای اهمیت است.

گام چهارم، پیشگیری از بر جای ماندن وضعیت بحرانی و اثرات ناشی از آن است. به عبارتی، در این مرحله به سرعت باید خسارت‌ها جبران شوند تا موجب گسترش بحران نگردد.

و سر انجام گام پنجم، یعنی عادی سازی وضعیت فرا می رسد تا زوال زندگی معمول بر منطقه، حاکم شود.

سیر تاریخ زلزله در ایران

از نظر جـغرافیایی، ایـران کـه در کمربند زلزلهٔ هیمالیا - آلپ قرار گرفته، همواره در انتظار وقوع حادثه است. نخستین زمین لرزه‌ای که در تـاریخ ایـران ثـبت شده، زمین لرزهٔ چهارصد سال پیش از میلاد حضرت مسیح است کـه منطقهٔ ری را به ویرانه‌ای مبدل ساخت و تا سال ۱۱۷۹ هجری قمری، هر چهار تا نه سال یک زمین لرزه ویران گر در مکانی از این سرزمین رخ داده و قربانیان زیادی داشته است؛ از جمله در سال ۲۳۵ هـجری قـمری، زلزلهٔ مهیبی استان پهناور خراسان و توابع نـیشابور را ویـران سـاخت که دویست هزار نفر جان باختند و تمامی روستاها ویران شد.

دو سال بعد از آن نیز تبریز با خاک یکسان شد و در سال ۳۳۷ هـجری، زلزله عظیم شمال مرکزی ایران را لرزانـد بـه گونه‌ای کـه دشت‌ها و کوهستان های منطقه نیز خسارت دیدند و مجدداً نـیشابور در سـال ۵۸۸ هجری بر اثر زلزله به کلی ویران شد. در سال ۸۱۹ زلزلهٔ فارس متجاوز از ده هـزار کـشته بر جای گذاشت و متعاقب آن تبریز بـار دیگر بر خود لرزیـد و زلزله قربانیان زیادی گرفت. در سال ۱۳۴۱ در مـنطقهٔ پهـناور و پر جمعیت جنوبی قزوین بر اثر زلزله، نود و یک روستا به کلی ویران شد و بـه ۳۰۰ روسـتای دیگر نیز آسیب جدی وارد آمـد.

در سـال ۱۳۴۷ زلزله شدیدی دیگر بار به استان خـراسان ضـربه زد و شهر فـردوسی را بـه کـلّی ویران ساخت. دشت بـیاض و روستاهای بسیاری دچار آسیب جدی شدند.

در سال ۱۳۵۱ جنوب ایران لرزید؛ در سال ۱۳۵۶ مرکز ایران در اصفهان و سـال بـعد در ۱۳۵۷ طـبس در دام زلزله‌ای مهیب گرفتار آمد که سی روستا ویران و ۱۸۲۲۰ نـفر جـان بـاختند. یـک سال بعد شمال شرقی کشور آسیب دید و زلزلهٔ خرداد ماه ۱۳۶۰ ، گلباف را در استان کرمان دچار ویرانی کرد.

رودبار و منجیل نیز در خرداد ماه ۱۳۶۹ به شدت لرزیدند و خسارت دیدند و بـه روستاهای دامنهٔ سبلان نیز آسیب جدی وارد شد. علاوه بر حدود ۳۵٬۰۰۰ نفر که بر اثر این رویداد جان خود را از دست دادند، بیش از ۲۰۰ هزار واحد مسکونی تخریب شدند و خسارات عمده‌ای به تأسیسات و اماکن عمومی در استانهای گیلان و زنجان که متأثر از این زمین‌لرزه بودند، وارد آمد و حدود ۵۰۰٬۰۰۰ تن بی‌خانمان شدند.

در ۱۳۷۹ زلزله، زنجان و سپس آوج قزوین را دچار آسیب کرد.

نگاهی گذرا به سیر زلزله در ایران و پیدایش آسیب‌های ناشی در هر فاجعه در بهره‌گیری از تجارب پیشین، می‌تواند در کاهش اثرات تـخریب انـسانی، مؤثر افتد.

توصیه های پیش از زلزله

۱- یک کوله پشتی نجات تهیه کنید. چند بسته غذای کنسرو شده، کمی خشکبار، بیسکویت، قند، بطری آب، دستمال کاغذی، چند متر طناب، حوله کوچک، یک رادیوی کوچک و یک چراغ قوه داخل آن بگذارید. برای تمام این وسایل باتری تهیه کنید و هر دو ماه باتری‌ها را عوض کنید.

متأسفانه کمتر خانواده‌ای است که به فکر مواقع بحرانی باشد و از پیش وسایل لازم را برای چنین مواقعی آماده کند. در صورتی که در خاورمیانه‌ای که ما در آن قرار گرفته‌ایم، هر ان احتمال وقوع بلایایی طبیعی یا بحران‌های ساخته انسان وجود دارد.

دو تصویر زیر را ببینید. این تصویر به شما در طرح ریزی برای ایجاد یک بسته یا کوله پشتی نجات کمک می‌کند. تصویر زیر را به دقت بررسی کنید. برخی از موارد ذکر شده در این تصویر مثل یک سوت ساده، بعدها می‌تواند به نجات جان شما کمک کند.

توجه کنید که تهیه این وسایل، باید به تدریج و سر فرصت قبل از وقوع زلزله رخ بدهد و نه با شتاب در زمان بروز یک زلزله شدید.

۲- قوطی های کنسرو را قبل از سر رسید مهلت مصرف عوض کنید. پیچ گوشتی، شمع، چاقو، سوت، آچار فرانسه را هم داخل همین ساک قرار دهید. لوازم کمک‌های اولیه شامل یک قیچی کوچک، باند استریل، چسب، قرص آنتی بیوتیک و استامینوفن، قرص اسهال، الکل و داروی مسکن را فراموش نکنید و اگر دارویی دارید که مصرف آن برایتان حیاتی است آن را هم در ساک قرار دهید.

۳– داخل اتاق خواب را از لوستر، تابلو و آکواریوم و سایر وسایل تزیینی خطرزا خالی کنید. اتاق خواب بچه‌ها راهم ازنظر وجود وسایلی که احتمال سقوط و افتادنشان وجود دارد با دقت بررسی کنید.

۴– کمد، کتابخانه و قفسه‌ها را برای تعادل و مقاومت بیشتر به دیوار پیچ کنید.

۵- چهارچوب درها، زیر میز ناهار خوری و کنار ستون‌ها بهترین مکان‌ها هستند. این مکان‌ها را از قبل شناسایی کنید.

توصیه های هنگام زلزله

۱- هنگام وقوع زلزله آرامشتان را حفظ کنید. ترس و وحشت سرعت عکس العمل‌تان را کمتر می‌کند.

۲– در صورتی که در یک ساختمان یک طبقه و نزدیک در خروجی هستید، تا آنجا که ممکن است به سرعت ساختمان را ترک کنید اما اگر هنگام وقوع زلزله در ساختمان بلند و چند طبقه هستید سعی نکنید که با استفاده از پله‌ها یا آسانسور بیرون بروید.

۳- در محل های امن پناه بگیرید. از پنجره ها و کمدهای بلند که بدون مهار هستند و همچنین اشیایی که ممکن است روی شما سقوط کنند و پرت شوند، دور شوید.

۴- اگر محل ایمن وجود ندارد و به کنار دیوار رفته و در حالی که نشسته‌اید سر خود را روی زانوهایتان خم نموده و با کف دست‌ها پشت سر خود را گرفته و یا بازوها از سرتان محافظت کنید.

۵- اگر هنگام زلزله در خانه هستید، زیر میز ناهارخوری یا میز تحریر و یا تخت خواب پناه بگیرید و چنانچه در اثر زلزله حرکت کردند پایه‌های آنها را با دستانتان محکم بگیرید.

۶- اگر هنگام وقوع زلزله در محل کار هستید آرامش خود را حفظ کرده و از پنجره‌ها و کمدهایی که در محل خود محکم نشده‌اند، دور شوید. از منابع تأمین الکتریسیته (پست‌های الکتریکی یا کابل‌های فشار قوی) که احتمال حرکت، تخریب یا سقوط دارند، دور شوید. از محل‌هایی که امکان حریق وجود دارد، دور شوید. به سمت خروجی‌های اضطراری هجوم نبرید و از پله‌ها و آسانسور استفاده نکنید. سریعاً در مکان‌های ایمن ساختمان از جمله چارچوب در و یا زیر میز، پناه بگیرید.

۷- اگر زمان وقوع زلزله در مدارس یا مراکز آموزشی هستید، یادتان باش ممکن است افراد هنگام هجوم بردن به سمت درها برای خارج شدن از ساختمان به همدیگر آسیب برسانند، بنابراین بهتر است به محل‌های امن بروید و تا پایان تکان های ناشی از زلزله در آن پناه بگیرید.

۸- از پنجره ها و درها دور شوید زیر میز پناه بگیرید و برای جلوگیری از حرکت آن پایه‌های میز را محکم با دست بگیرید.

۹- اگر هنگام وقوع زلزله در راه پله هستید به سمت بالا یا پایین نروید، بنشینید و سروگردن خود را با دست‌هایتان بپوشانید.

۱۰- اگر در حیاط مدرسه هستید از ساختمان، دیوار، سازه‌های بلند فولادی یا چوبی و از سبدهای بسکتبال دور شوید. به سرعت از خیابان و کوچه ها ی باریک خارج شوید.

اگر در فضای باز هستید تا زمانی‌ که لرزش‌ها متوقف شود همانجا بمانید. بیشتر مصدومیت‌های ناشی از زلزله بواسطه ریزش دیوارها، و شکستن و خرد شدن شیشه‌ و سقوط اجسام رخ می‌دهد. اگر در فروشگاه، سینما و یا اماکن پر ازدحام هستید به جای هجوم بردن به سمت درهای خروجی به محل های امن بروید و حالت های مناسب بدن (نشستن و گرفتن سر در میان دست ها) را اتخاذ کنید.

اقدامات لازم بعد از زلزله:

۱- با آرامش و هماهنگ ساختمان را ترک کنید.

۲- شمارش کنید که چند نفر از اعضای خانواده، محیط کار، بیماران یا بیمارستان و … خارج شده اند.

۳- داخل ساختمان های آسیب دیده غیر ایمن نشوید.

۴- به مجروحان رسیدگی کنید. سعی کنید که از خونریزی آنها پیشگیری کنید. از جابجایی بی دلیل آنها بپرهیزید. در مجروحان بیهوش توجه کنید که جابجایی ناحیه گردن، می‌تواند منجر به قطع نخاع بشود. البته شرح مراقبت‌های اولیه بعد از حادثه در این مختصر نمی‌گنجد.

۵- هیچ منبع برقی را روشن نکنید.

۶- از اصول اخلاقی پیروی کنید و غریزی رفتار نکنید.

۷- اگر زیر آوار گرفتار شدید، امید را از دست ندهید. انگشتان دست و پا را تکان دهید تا جریان خون آنها برقرار شود. از حرکات غیرضروری پرهیز کنید. دهان و بینی خود را با لباس و پارچه بپوشانید. فریاد زدن بی‌دلیل می‌تواند منجر به تنفس حجم زیادی گرد و غبار شود. روی لوله‌های آب یا گاز ضربه بزنید و فقط در صورت ضرورت برای کمک فریاد بزنید.

۸- از تلفن مگر در موارد اضطراری استفاده نکنید.

۹- برای کسب آخرین اطلاعات به تلویزیون یا رادیو گوش‌ دهید.

۱۰- اگر در مناطق ساحلی، زندگی می کنید از ساحل دور شوید. (خطر سونامی)

۱۱- اگر دارو، ‌گازوییل، سفیدکننده شیمیایی و یا مایعات قابل اشتعال روی زمین ریخته شده است آن ها را تمیز کنید.

۱۲- اگر بوی گاز استشمام کردید، شیر اصلی گاز را ببندید و  فوراً محل را ترک کنید.

۱۳- مجرای دودکش (هواکش) را از نظرآسیب دیدگی بازرسی کنید؛ صدمات و آسیب های کوچک می تواند باعث بروز یک آتش سوزی  گردد.

۱۴- مراقب پس لرزه‌ها باشید؛ پس لرزه هایی که بعد از زلزله به وقوع می پیوندد اغلب به شدت زلزله اصلی نیست اما باز هم می تواند مقاومت ساختمان‌‌ را کم کند. بیشتر پس لرزه ها در اولین ساعات پس از وقوع زلزله اصلی رخ می دهند.

منبع : 1pezeshk.com